چرا 5 بار در روز نماز می خوانیم؟

رسول گرامى صلى الله علیه و آله فرمود:

جایگاه نماز در دین همانند سر است نسبت به بدن.

کنزالعمّال، ج 7، حدیث 18972

 مقدمه

نماز از مهم ترین اعمال در اسلام و یکی از ارکان اصلی دین است و تأکیدات بسیاری بر آن شده؛و هم چنین احادیث بسیاری برای تحقیق در مورد دین بیان شده تا در مورد کارهایی که به نام دین انجام می دهیم بیشتر بدانیم ما در این پست قصد داریم تا فلسفه واجب شدن نماز های 5 گانه و وضو برای نماز را تحت دو مطلب متفاوت بررسی کنیم.

 

فلسفه واجب شدن نمازهای پنج‌گانه/ چرا برای نماز وضو می‌گیریم

پیامبر اعظم(ص) درباره وجوب نماز عصر می‌فرمایند: آن ساعتی که آدم(ع) از درخت نهی شده خورد و از بهشت رانده شد، نماز عصر واجب شد. پس خداوند نسل او را تا روز قیامت به این نماز فرمان داد و این نماز از محبوب‌ترین نمازها نزد خدای سبحان است.به گزارش فارس، بعضی از اعمالی که در میان مردم رایج است و عده بی‌شماری به انجام آنها اهتمام می‌ورزند بعضاً به تصور اینکه آن عمل صحیح است انجام می‌دهند اما در حالی که از شیوه درست آن غافل هستند، از این رو بر آن شدیم تا مواردی را که شیوع بیشتری در جامعه دارد از کتاب «عمل‌های اشتباه، پاسخ‌های صحیح» اثر حجت‌الاسلام علی سنجرانی برای علاقه‌مندان ذکر کنیم.

 

حکمت گفتن هفت بار تکبیر قبل از تکبیره‌الاحرام چیست؟

پاسخ: شیخ طوسی با سند خود، از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود: امام حسین(ع) دیر به سخن آمد تا آنجا که بیم می‌رفت نکند حرف نزند و بی سخن باشد روزی رسول خدا(ص) در نماز بود و در طرف راست او حسین‌ بن ‌علی (ع) ایستاده بود. پیامبر(ص) (برای ورود به نماز) تکبیر گفت: حسین(ع) نتوانست تکبیر را درست بگوید رسول خدا(ص) پیوسته تکبیر می‌گفت و حسین(ع) پیوسته تلاش می‌کرد که آن را درست بگوید و نمی‌توانست تا اینکه حضرت رسول (ص) هفتمین تکبیر را فرمود در این هنگام امام حسین(ع) تکبیر را صحیح و کامل أدا کرد. امام صادق(ع) فرمودند. بدین علت تکبیرهای هفتگانه در ابتدای نماز سنت شد.

 

به چه دلیل ما باید در طول شبانه روز پنج وعده نماز بخوانیم؟

پاسخ: پیغمبر اکرم(ص) فرمودند: هرگاه وقت زوال رسد آفتاب در حلقه (نصف‌النهار) خود در آید چون در آن داخل شد، آفتاب زوال یابد و همه خلایق مادون عروش، پروردگارم را تسبیح گویند و آن ساعتی است که پروردگارم بر من رحمت فرستد، از این رو خدای بر من و بر امت من نماز آن ساعت را واجب فرموده است زیرا فرمود: «اَقِمِ الصَّلوهَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ» نماز را زوال آفتاب بپای دار» و آن ساعتی است که در قیامت جهنم را آورند از این رو هیچ مؤمنی در آن لحظه در حال سجده یا رکوع یا ایستاده در نماز خود نخواهد بود مگر آنکه خدا تن او را بر آتش حرام فرماید.

و اما نماز عصر، آن ساعتی است که آدم(ع) از آن درخت نهی شده خورد و او را از بهشت پایین آورد. پس خداوند نسل او را تا روز قیامت به این نماز فرمان داد این نماز از محبوب‌ترین نمازها نزد خدای سبحان است، از این رو پروردگارم به من سفارش فرمود: تا از میان همه نمازها آن را (مخصوصاً) مراعات کنم، او فرمود: «بر نمازها و نماز میانه مواظبت کنید؛ «حافِظُوا عَلَی الصَّلَواتِ وَ الصَّلاهِ الْوُسْطی» بنابراین نماز میانه همان نماز عصر است.

و اما نماز مغرب، آن ساعتی است که خدای سبحان توبه آدم را پذیرفت پس میان خوردن از درخت نهی شده و توبه آدم سیصد سال از روزهای دنیا فاصله بوده ـ و یک روز ایّام آخرت، چون هزار سال دنیا است ـ پس آدم ـ که صلوات خدا بر او باد ـ سه رکعت نماز گزارد، یک رکعت برای گناه خودش و یک رکعت برای گناه حوا و یک رکعت برای توبه خود، از این رو خدا توبه او را پذیرفت و بر امت من این نماز سه رکعتی را واجب فرمود و آن ساعتی است که دعا در آن مستجاب است و پروردگارم به من وعده داده که سؤال کننده خود را نا امید نفرماید او فرمود: «فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ وَحِینَ تُصْبِحُونَ»؛ پس خدا را تسبیح گویید، آنگاه که به مغرب در می‌آیید و آنگاه که به بامداد در می‌آیید.»

و اما نماز عشاء، پس چون قبر را تاریکی ویژه‌ای است و قیامت را تاریکی ویژه‌ای است خداوند این نماز را برای من و امّتم فرمان داد و هیچ‌ گامی به سوی نماز عشاء برداشته نمی‌شود مگر آنکه خدای سبحان گودال‌های آتش را بر او حرام فرماید و قبرش را روشن کند و در روز قیامت نوری که با آن از صراط بگذرد به او بخشد، نماز عشا نمازی است که خدای سبحان آن را، برای پیامبران پیش از من برگزید.

و اما نماز صبح، زیرا آفتاب هنگام طلوع از شاخ شیطان سر بزند، از این رو خدای سبحان به من فرمان داد تا پیش از طلوع آفتاب نماز فجر گزارم و امّتم پیش از آنکه کفار سجده بر خورشید آرند برای خدا سجده کنند و شتاب به آن، نزد خدا محبوب‌تر است و آن نمازی است که فرشتگان شب و روز (هردو) آن را شاهدند.

 

چرا برای نماز وضو می‌گیریم؟

پاسخ: در روایتی داریم پیغمبر اکرم(ص) در سؤال آن شخص یهودی که از پیامبر(ص) فرمود: همین که شیطان به وسوسه برخاست و آدم(ع) را به آن درخت نهی شده نزدیک کرد و آدم به آن نگریست طراوت صورتش برفت پس ایستاد، این اولین گامی بود که به سوی گناه برداشته شد سپس درخت را گرفت و آن را شکافت و از آن خورد چون از آن خورد لباس‌ها از او پریدند و نور از بدنش برفت اینجا بود که آدم (ع) (پشیمان شده) دست خویش بر سر نهاد و گریست.

چون خداوند توبه او را پذیرفت بر او و فرزندان او واجب فرمود که این چهار عضو را بشویند فرمود که صورت را بشویند زیرا آدم به آن درخت نگریست دست‌ها را تا آرنج بشویند زیرا دستان خویش به سوی گناه دراز کرد، سر را مسح کند زیرا دست خویش(هنگام پشیمانی و پیش از پذیرش توبه) بر فرق سر نهاد و فرمود که پاها را مسح کند زیرا که به سوی گناه برفتند.

 

مطلب دوم

چرا باید 5 بار نماز بخوانیم؟!

سید رضی (ره) در آغاز خطبه 204 نهج البلاغه می نویسد: «و من کلام له علیه السّلام کان کثیرا ما ینادی به أصحابه‏»: از سخنان امام علیه السّلام است که همواره اصحاب خویش را با آن مخاطب مى‏ساخت. از این عنوان استفاده مى شود که امام علیه السّلام این سخن را برای اصحاب خود تکرار مى کرده است.

شیخ صدوق و نیز شیخ مفید که رحمت خدا بر هر دوی آنها باد، روایتی را از امام باقر علیه السلام نقل کرده اند که در آن حضرت فرموده است:

کَانَ أَمِیرُ الْمُوْمِنِینَ بِالْکُوفَةِ إِذَا صَلَّى الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ یُنَادِی النَّاسَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ حَتَّى یُسْمِعَ أَهْلَ الْمَسْجِدِ أَیُّهَا النَّاسُ تَجَهَّزُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ فَقَدْ نُودِیَ فِیکُمْ بِالرَّحِیل(امالی شخ صدوق ره ص 498 و امالی شیخ مفید ره ص 198)

سیره امیرمومنان در کوفه این بود که پیوسته بعد از نماز عشاء، سه بار مردم را صدا می زد به گونه ای که تمام اهل مسجد متوجه صدای دلنشین آن حضرت شوند. آنگاه به آنها می فرمود: مردم! آماده شوید که وقت رفتن است. صدای زنگ قافله به صدا درآمده و بانگ حرکت در بینتان پیچیده است.

بعد با این جمله ها شروع می کرد به موعظه کردن:

میل ماندن در دنیا را کم کنید و با توشه شایسته‏اى که دارید به سوى خدا باز گردید. بدانید پیش روى شما گردنه اى سخت و منازلى ترسناک و هراسناک قرار دارد که چاره‏اى از ورود به آن توقّف در آن ندارید. بدانید که مرگ از نزدیک به شما چشم دوخته است و گویی چنگال های خود را در پیکرتان فرو برده است و رویدادهای سخت و سنگین و طاقت فرسا به شما حمله کرده است. پس رشته های علاقه خود به دنیا را قطع کرده بر توشه تقوا تکیه کنید.

این نقل روایی ـ تاریخی در عین حال که روایتی تاثیر گذار و هشدار دهنده ای صادر شده از امیرمومنان علی علیه السلام است؛ اما جای این پرسش هست که چرا حضرت این قدر آن را تکرار می کرده است؟ به قدری که آن را جزء سیره ی مستمر2 ایشان شمرده اند.

این پرسش را می توان در تعداد زیادی از رفتارهای دینی که قالب و محتوایی این چنینی دارند تکرار کرد و دلیل تکرار آنها را جویا شد. تکرار موعظه، تکرار استغفار، تکرار یاد خدا، تکرار نماز و روزه و مانند آن.

دلیل این تکرار را باید در نوع کارکرد و تأثیری جستجو کرد که این اعمال و رفتار دینی دارند و از خود برجا می گذارند.

برخی از اعمال دینی و یا بخشی از کاردکرد آنها مربوط به دفع و رفع آفاتی است که گناه بر جان و دل آدمی می گذارد.گناه با انواع و عوامل متعددی که دارد اگر در طول عمر انسان تنها یک بار به سراغ او بیاید؛ یا تنها یک بار او را آلوده کند پذیرفتنی است که پاسخ آن یک بار دفع یا رفع است و این قائله به پایان می رسد.

اما آیا واقعیت داستان همین است؟ گناه و غفلت و گم شدن در دنیا و فراموشی خدا و معاد در طول عمر انسان فقط یکی دوبار رخ می دهد؟ یا روزی چندین بار انسان با این معضل روبروست؟ اگر از آن سو، مسلسل وار تکرار هست؛ انسان عاقل و کسی که به فکر خویشتن خویش است نیز از این سو پیوسته و مدام به فکر دفع و رفع آن است؛ دفع تیری که به سویش پرتاب شده و رفع رسمی که در جانش نفوذ کرده است.

اگر امام صادق علیه السلام فرمود:

النَّظَرُ سَهْمٌ مِنْ سِهَامِ إِبْلِیسَ مَسْمُومٌ : نگاه حرام، تیری است زهرآگین از تیرهای شیطان. این نه فقط درباره ی نگاه حرام است و بس؛ هر گناهی تیری است مسموم که جان انسان را هدف می گیرد.

همین روایت نشان می دهد که شیطان تیرهایی دارد (سِهَامِ إِبْلِیسَ) هر گناه یا هر نوع گناهی، تیر مسمومی است در کمین روح پاک انسان که اگر در معرض قرار گرفت تیر به سویش پرتاب می شود و اگر مرتکب شد تیر به جانش نشسته و بی درنگ جانش را مسموم می کند. تمام کسانی که به گناه معتاد نشده اند به خوبی این حالت مرض و ناخوشایندی که تاثیر سم گناه بر جان آنها است را بلافاصله بعد از ارتکاب گناه متوجه می شوند.

بنابراین چون انسان مدام در معرض گناه است نیاز دارد برای حفظ خود مدام از وسایل دفع و رفع آن استفاده کند که یا آلوده نشود؛ مانند حضرات معصومین که ناله و جزع و فزع آنها در نیمه شب و خلوتشان به آسمان بلند بود که ای خدا از ما دستگیری کن و ما را لحظه ای به حال خویش رها مساز.

اگر از حضرات معصومین علیهم السلام مانند رسول خدا صلی الله علیه و آله خبر رسیده که ایشان در شبانه روز بارها استغفار می کردند دلیلش همین دفاع در برابر گناه و معصیت با پناه بردن به خداست. امام صادق علیه السلام می فرماید:

کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَسْتَغْفِرُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّةً وَ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَبْعِینَ مَرَّةً3 : شیوه رسول خدا ص این بود که در هر روز هفتاد بار به درگاه خداى عز و جل استغفار مى کرد و نیز هفتاد بار توبه می کرد.

این معنا در روایت دیگری که آن را هم امام صادق نقل می کند بهتر نمایان است که فرمود:

أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص کَانَ لَا یَقُومُ مِنْ مَجْلِسٍ وَ إِنْ خَفَّ حَتَّى یَسْتَغْفِرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَمْساً وَ عِشْرِینَ مَرَّةً4 : شیوه رسول خدا ص این بود که از هیچ مجلسى بر نمی خواست گرچه (مدت توقفش در آن) کوتاه بود، مگر آن که بیست و پنج بار به درگاه خداى عز و جل استغفار می کرد.

و یا اگر آلوده شده مدام خود تطهیر و احیاء کند. در این زمینه یکی از آثار و فوایدی که در روایات برای نماز بیان شده است همین ارتباط دائمی حداقل پنج بار در روز با خدای متعال است که سبب می شود انسان حداقل پنج بار در شبانه روز از کمند شیطان در امان باشد و با تجدید این رابطه هم کاستی ها را جبران کند و هم نیرویی بگیرد برای ادامه راه.

در خطبه 199 نهج البلاغه امیرمومنان به نقل از رسول خدا نماز را به نهری تشبیه می کند که انسان در روز دست کم پنج بار روح خود را در آن شستشو می دهد. امام علی علیه السلام درباره می فرماید:

إِنَّهَا لَتَحُتُّ الذُّنُوبَ حَتَّ الْوَرَقِ وَ تُطْلِقُهَا إِطْلَاقَ الرِّبَقِ وَ شَبَّهَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص‏ بِالْحَمَّةِ تَکُونُ عَلَى بَابِ الرَّجُلِ فَهُوَ یَغْتَسِلُ مِنْهَا فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ خَمْسَ مَرَّاتٍ

نماز گناهان را همچون برگ درختان می ریزد و ریسمان معصیت را از گردن گنهکاران می گشاید آن گونه که مهار از گردن حیوانات باز می شود. رسول خدا نماز را به چشمه آب گرمی تشبیه کرده است که بر درِ خانه انسان است و او در شبانه روز پنج بار خود را در آن می شوید.

نتیجه اینکه

با توضیحات بر گرفته از کلام اهل بیت علیهم السلام روشن می شود که سرّ تکرار در عبادات و دیگر رفتارهای دینی برای دفع و رفع گناه، غفلت، فراموشی یاد خدا و مانند آن است که چون عوامل ایجاد کننده آن پیوسته مشغول کار و هجمه به انسان هستند عوامل باز دارنده و درمان کننده که همان رفتارهای دینی؛ مانند موعظه و عبادات هستند نیز باید پیوسته تکرار شوند. برای همین است که می بینیم امیرمومنان هر شب مردم را به یاد سفر آخرت می اندازد و یا در دین واجب شده است که ما هر روز پنج وعده نماز بخوانیم و پیوسته به یاد خدا باشیم.

البته این می تواند تنها دلیل نباشد و این تکرارها دلیل و یا دلایل دیگری نیز داشته باشد؛ اما بی تردید این پاسخ دلیل عمده ای است که روایات اسلامی بر آن تأکید دارند.

 

منبع :

تبیان

رمضان