امر معروف
قرآن کریم
«مردان و زنان مؤمن دوستان یکدیگرند
؛ به نیکى فرمان مى دهند و از اعمال زشت باز مى دارند .»
توبه ، آیه 71
امر به معروف
امر به معروف و نهى از منکر، به دو صورت
انجام مىشود:
1ـ به عنوان وظیفهاى عمومى و همگانى که
هر کس به مقدار توانایى خود باید به آن اقدام نماید.
2ـ وظیفهاى که یک گروه سازمان یافته و
منسجم آن را به عهده دارد و با قدرت، آن را پى مى گیرد. چنان که اگر رانندهاى در
خیابان خلاف کند، هم سایر رانندگان با چراغ و بوق به او اعتراض مى کنند و هم پلیس
راهنمایى براى برخورد قاطع با متخلّف وارد صحنه مى شود.
وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى
الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَأُوْلَئِکَ
هُمُ الْمُفْلِحُونَ (آل عمران ـ 104)
و باید از میان شما گروهى [مردم را] به
نیکى دعوت کنند و به کار شایسته وا دارند و از زشتى باز دارند و آنان همان رستگارانند.
به دنبال آیات پیشین که مسئله اخوت و اتحاد
را توصیف می کرد در این آیه اشاره به مسئله "امر به معروف" و "نهى از
منکر" شده که در حقیقت به منزله یک پوشش اجتماعى براى محافظت جمعیت است، زیرا
اگر مسئله امر به معروف و نهى از منکر در میان نباشد عوامل مختلفى که دشمن بقاى
"وحدت اجتماعى" هستند، همچون موریانه از درون، ریشه هاى اجتماع را مى خورند،
و آن را از هم متلاشى می سازند، بنابراین حفظ وحدت اجتماعى بدون نظارت عمومى ممکن نیست!
طرح یک سوال مهم:
در اینجا این سوال پیش مى آید که ظاهر
"منکم امة" این است که این امت بعضى از جمعیت مسلمانان را تشکیل مى دهد،
نه همه آنها را و به این ترتیب وظیفه امر به معروف و نهى از منکر جنبه عمومى نخواهد
داشت، بلکه وظیفه طایفه خاصى است، اگر چه انتخاب و تربیت این جمعیت، وظیفه همه مردم
است.
به عبارت دیگر این دو وظیفه واجب کفایى
است نه عینى، با اینکه از دیگر آیات قرآن بر مى آید که این دو وظیفه جنبه عمومى دارد،
و به عبارت دیگر واجب عینى است نه واجب کفایى، مثلا در چند آیه بعد از این آیه مى
خوانیم: کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ
عَنِ الْمُنکَر" شما بهترین امتى بودید که به سود مردم مبعوث شدید، چه اینکه امر
به معروف و نهى از منکر مى کنید".
باید در انجام این فریضه الهى و دعوت به
سوى حق و مبارزه با فساد، دلسوزى و حسن نیت و پاکى هدف را فراموش نکرد، و جز در موارد
ضرورت، از راه هاى مسالمت آمیز وارد شد و نباید انجام این وظیفه را مساوى با خشونت
گرفت
در سوره "العصر" مى فرماید:
"همه مردم در زیانند جز آنان که ایمان و عمل صالح دارند و دعوت به حق و توصیه
به صبر و استقامت مى کنند"
طبق این آیات و مانند آنها این دو وظیفه
اختصاص به دسته معینى ندارد.
پاسخ :
دقت در مجموع این آیات پاسخ سوال را روشن
مى سازد، زیرا چنین استفاده مى شود که "امر به معروف و نهى از منکر" دو
مرحله دارد:
یکى "مرحله فردى" که هر کس موظف
است به تنهایى ناظر اعمال دیگران باشد، و دیگرى "مرحله دسته جمعى" که امتى
موظفند براى پایان دادن به نابسامانی هاى اجتماع دست به دست هم بدهند و با یکدیگر تشریک
مساعى کنند.
قسمت اول وظیفه عموم مردم است، و چون جنبه
فردى دارد طبعاً شعاع آن محدود به توانایى فرد است، اما قسمت دوم شکل واجب کفایى به
خود مى گیرد و چون جنبه دسته جمعى دارد و شعاع قدرت آن وسیع و طبعاً از شئون حکومت
اسلامى محسوب مى شود، این دو شکل از مبارزه با فساد و دعوت به سوى حق، از شاهکارهاى
قوانین اسلامى محسوب مى گردد و مسئله تقسیم کار را در سازمان حکومت اسلامى و لزوم
تشکیل یک گروه نظارت بر وضع اجتماعى و سازمان هاى حکومت مشخص مى سازد.
والدین و نوجوان
امر به معروف از خشونت جداست
در پایان این بحث تذکر این نکته نیز لازم
است که باید در انجام این فریضه الهى و دعوت به سوى حق و مبارزه با فساد، دلسوزى و
حسن نیت و پاکى هدف را فراموش نکرد، و جز در موارد ضرورت، از راه هاى مسالمت آمیز
وارد شد و نباید انجام این وظیفه را مساوى با خشونت گرفت.
ولى متاسفانه بعضى افراد به هنگام انجام
این وظیفه، در غیر موارد ضرورت، از راه خشونت آمیز وارد مى شوند و گاهى متوسل به الفاظ
زشت و زننده مى گردند.
و لذا مى بینیم این نوع امر به معروف
ها نه تنها اثر خوبى از خود نمى گذارد، بلکه گاهى نتیجه معکوس هم مى دهد، در حالى
که روش پیامبر صلی الله و علیه وآله و سیره ائمه هدى علیهم السلام نشان مى دهد که
آنها به هنگام اجراى این دو وظیفه، آنها را با نهایت لطف و محبت مى آمیختند و به همین
دلیل سر سخت ترین افراد به زودى در برابر آنها تسلیم مى شدند.
امر به معروف و نهی از منکر در روایات
درباره امر به معروف و نهى از منکر، روایات
بسیارى آمده که از نقل آنها صرف نظر و به این مقدار بسنده مى کنیم:
1ـ امام على علیه السلام فرمود: اگر امر
به معروف و نهى از منکر ترک شود، کارهاى نیک و خیر تعطیل و اشرار و بَدان مسلّط مىشوند.
(نهج البلاغه، نامه 47)
2ـ "امر به معروف و نهى از منکر دو
فریضه بزرگ الهى است که بقیه فرائض با آنها برپا مى شوند، به وسیله این دو، راه ها
امن مىگردد و کسب و کار مردم حلال مى شود، حقوق افراد تأمین مى گردد، و در سایه
آن زمین ها آباد، و از دشمنان انتقام گرفته مى شود، و در پرتو آن همه کارها رو به
راه مى گردد." (وسائل کتاب امر به معروف و نهى از منکر باب 1، حدیث 6، صفحه
395، جلد 11)
3ـ پیغمبر اکرم صلی الله و علیه وآله مىفرماید:
کسى که امر به معروف و نهى از منکر کند، جانشین خداوند در زمین، و جانشین پیامبر و
کتاب او است." (مجمع البیان در تفسیر آیه فوق)
4ـ امام علی علیه السلام فرمودند: تمام
کارهاى نیک و حتى جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منکر چون آب دهان
است در برابر دریاى پهناور"! (نهج البلاغه کلمات قصار شماره- 374)
فلاح و رستگارى، تنها در نجات و رهایى خود
خلاصه نمىشود، بلکه نجات و رشد دیگران نیز از شرایط فلاح است. «یَأْمُرُونَ»، «یَنْهَوْنَ»،
«أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»
بحث لغوی:
"امت" در اصل از ماده "ام"
به معنى هر چیزى است که اشیاء دیگرى به آن ضمیمه گردد و به همین جهت "امت"
به جماعتى که جنبه وحدتى در میان آنها باشد گفته مى شود؛ خواه وحدت از نظر زمان یا
از نظر مکان و یا از نظر هدف و مرام باشد، بنابراین به اشخاص متفرق و پراکنده
"امت" گفته نمى شود.
پیام های آیه:
1ـ در جامعه اسلامى، باید گروهى بازرس و
ناظر که مورد تأیید نظام هستند، بر رفتارهاى اجتماعى مردم نظارت داشته باشند. «وَ لْتَکُنْ
مِنْکُمْ أُمَّةٌ»
2ـ اصلاح جامعه و جلوگیرى از فساد، بدون
قدرتِ منسجم و مسئول مشخّص امکان ندارد. «مِنْکُمْ أُمَّةٌ»
3ـ دعوت کنندهى به خیر و معروف باید اسلام
شناس، مردم شناس و شیوه شناس باشد. لذا بعضى از امّت این وظیفه را به عهده دارند،
نه همه آنها. «مِنْکُمْ أُمَّةٌ»
4ـ دعوت به خیر و امر به معروف و نهى از
منکر، باید به صورت دائمى باشد، نه موسمى و موقّتى.«یَدْعُونَ»، «یَأْمُرُونَ»، «یَنْهَوْنَ»
5ـ امر به معروف، بر نهى از منکر مقدّم
است. اگر راه معروف ها باز شود، زمینه براى منکر کم مى گردد. «یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ
وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ»
6ـ کسانى که براى رشد و اصلاح جامعه دل
مى سوزانند، رستگاران واقعى هستند و گوشه گیرانِ بى تفاوت را از این رستگارى سهمى
نیست. «أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»
7ـ فلاح و رستگارى، تنها در نجات و رهایى
خود خلاصه نمىشود، بلکه نجات و رشد دیگران نیز از شرایط فلاح است. «یَأْمُرُونَ»،
«یَنْهَوْنَ»، «أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»
منبع:
tebyan.net
